De zin van geluk en verdriet
Het is niet altijd makkelijk om gelukkig te zijn. Ons leven wordt gekleurd door mooie gebeurtenissen zoals verliefdheid, vakantie, een leuk feest. Maar ook door verdrietige en pijnlijke zaken zoals ziekte, dood, mislukkingen, een familie die geen contact meer wil, ruzies. We hebben hier te maken met een zekere polariteit in het het leven: geluk en ongeluk sluiten elkaar uit en je kunt niet tegelijkertijd iets als zinvol en zinloos ervaren.
In een korte autobiografie schrijft de joodse psycholoog Viktor Frankl over zijn ervaringen in het concentratiekamp. Frankl ontdekte dat zijn medegevangenen de omstandigheden in het kamp beter aan konden als ze op de één of andere wijze voor zichzelf betekenis konden geven aan hun leven ONDANKS de ellendige omstandigeden waarin zij verkeerden. Hij schrijft: “Leven betekent feitelijk verantwoording nemen om de juiste oplossing te vinden voor onze levensproblemen en om de taak te vervullen waarvoor het leven ieder mens voortdurend stelt (Frankl 1978, blz 99). Volgens Frankl zouden we ons levensgeluk niet moeten laten afhangen van de omstandigheden. Hij doet een oproep om in die omstandigheden je leven van zin en betekenis te voorzien.
Belangrijk is het om ons niet te vereenzelvigen met de omstandigheden. Mijn omstandigheden kunnen mij vormen, ik kan erop reageren, ik kan me er achter verschuilen. Maar het is een misverstand is om je te vereenzelvigen met je omstandigheden en deze bepalend te laten zijn voor het geluk. Uiteraard kan ik aan de omstandigheden wel een bepaalde betekenis geven, of er betekenis aan ontlenen.
Het verlaten van een autoritaire religie stelt iemand voor allerlei nieuwe uitdagingen . Het betekent dat je een nieuwe invulling in het leven moet kiezen. Het kan het verlies van familie en vrienden betekenen omdat zij vanuit hun opvattingen geen contact met jou meer willen onderhouden. Het verliezen van familie en vrienden kan pijn veroorzaken, bovendien is het normaal om hierover te rouwen. Voor sommigen is dit verdriet zo groot dat hun leven een tijdlang lijkt stil te staan.
Maar verlieservaringen, pijn en verdriet horen onherroepelijk bij het leven. Vroeg of laat wordt IEDEREEN in het leven geconfronteerd met ervaringen van verlies. Deze ervaringen worden in zichzelf als zinloos ervaren en tegelijkertijd ontsluiten deze ervaringen voor ons wat WEL zinvol is. Je kunt stellen dat verdriet en geluk elkaar uitsluiten omdat je ze niet tegelijkertijd kunt ervaren. Toch horen ze bij elkaar. Net zoals de twee polen van een magneet: een magneet met maar één pool komt niet voor. ZO komt zin zonder onzin niet voor en geluk niet zonder verdriet. Geluk ontstaat als een reactie op verdriet en omgekeerd. Verdriet verwijst vaak naar iets dat ons niet zint, iets wat niet naar onze zin is.
In een autoritaire religie worden eigen wensen, verlangens en behoeftes ondergeschikt gemaakt aan wat de regels in een autoritaire religie voorschrijven. Als je niet langer volgens die regels wenst te leven en je jezelf hebt bevrijd van deze autoritaire religie, zul je onherroepelijk worden geconfronteerd met de vraag hoe je je eigen wensen, verlangens en behoeftes gaat invullen. Dat kan een pijnlijke ervaring zijn. Gecombineerd met het verlies van dierbaren die al hun contacten met je verbreken, komt er een enorme uitdaging op je af. Hoe ga je met die uitdaging om?
De kunst is om net zoals ieder ander mens verantwoording te nemen voor je eigen leven en een oplossing te vinden voor de uitdagingen die het leven ons stelt. Hier is geen pasklaar antwoord op. Het gaat om het leren omgaan met verlieservaringen. Het is een beetje zoals het beoefenen van een topsport:
Je kunt niet winnen, als je niet tegen je verlies kunt.
Bronnen:
Frankl, V. E. (1978). De zin van het bestaan. Rotterdam: Donker.
Winkelaar, P. (2009). Zingeving en wereldbeschouwing. Leusden: De Tijdstroom.